Nükleer teknolojiye geçişte ABD etkisi nasıl olacak?

Günümüzde elektrik ihtiyacı katlanarak artıyor. Hatta bu artış, elektrik ihtiyacını karşılamak üzere yapılan plan ve projeleri zorlayacak düzeye ulaşmış durumda. Özellikle dijitalleşme ve teknoloji kullanımına olan talep, mevcut planları alt üst etmiş durumda. Bu nedenle, kömürle çalışan termik santrallerden vazgeçmek isteyen ülkeler ve nükleere mesafeli duran devletler, artan elektrik talebi sebebiyle planlarını yeniden gözden geçirmek zorunda kaldılar.

Yenilenebilir enerji kaynakları; su (hidroelektrik santraller), güneş, rüzgâr ve jeotermalden üretilecek elektriğin artan talebi karşılamayacağı öngörülüyor. Bu nedenle ülkeler, baz yük oluşturacak nükleer, kömür ve doğalgaz gibi kaynaklardan elektrik üretimine yöneliyor. İklim değişikliği sebebiyle yenilenebilir enerjiye olan ilgi artarken, bu ilginin önümüzdeki yıllarda başta nükleer olmak üzere diğer kaynaklarla çeşitleneceği de gelişmelerle ortaya konuluyor.

Elektrik talebindeki öngörülemeyen artış, bugün tüm devletlerin ve enerji şirketlerinin öncelikli gündem maddesi haline gelmiş durumda. Yapay zekâ, blok zincir ve kripto madenciliği gibi teknolojiler çok yüksek enerji tüketimi gerektiriyor. Akıllı telefonlar, bilgisayarlar, veri merkezleri, bulut sistemleri gibi dijital altyapılar; kentleşme, nüfus artışı ve elektrikli otomobillerin yaygınlaşması elektrikli cihaz kullanımını artırıyor. Artık fabrikalardaki otomasyon sistemleri de daha fazla elektrikle çalışıyor.

Sanayileşmenin artmasıyla birlikte çimento, demir-çelik ve kimya gibi enerji yoğun sektörlerin büyümesi de elektrik ihtiyacını çarpıcı bir şekilde yükseltiyor. İklim değişikliği nedeniyle yaşanan aşırı sıcaklar ve soğuklar, metro kullanımının yoğunlaşması, elektrikli otomobiller ve batarya üretimleri de enerji talebini hızla büyütüyor. Elektriğe olan talep artarken, arz kaynakları sınırlı kalıyor. Bu sebeple kesintisiz ve yüksek seviyelerde elektrik üretecek kaynaklara ihtiyaç duyuluyor.

Artık ısınmak için fosil yakıtlar yerine elektrikli sistemler tercih ediliyor. Dolayısıyla iklim değişikliğiyle mücadelede daha az karbon salımı hedefleri, enerji sistemlerini yani elektriği ön plana çıkarıyor. Ancak katlanarak artan talepler doğrultusunda elektrik üretilecek kaynakların sınırlı olması nedeniyle gözler yeniden nükleer santrallere çevrilmiş durumda. Türkiye, uzun süredir nükleer santraller için çaba sarf ediyor. Rusya’nın yapım ve işletmesini üstlendiği Akkuyu Nükleer Güç Santrali’ni (ANGS), Sinop ve Trakya’daki diğer iki projenin takip etmesi için görüşmeler yürütülüyor. Ancak geleneksel nükleer santral projeleri artık daha hızlı ve daha makul maliyetlerle kurulabilen Küçük Modüler Reaktörler (SMR-Small Modular Reactor) ile çeşitleniyor. Türkiye yaklaşık iki yıldır bu konuyla yakından ilgileniyor.

Cumhurbaşkanı Erdoğan ile ABD Başkanı Trump’ın görüşmeleri sonrasında Türkiye-ABD arasında nükleer alanda imzalanan anlaşmanın detaylarına bakıldığında, geleneksel nükleer santral iş birliğiyle birlikte özellikle SMR konusu dikkat çekiyor. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Alparslan Bayraktar da “Stratejik Sivil Nükleer İş Birliği Mutabakat Zaptı çerçevesinde ABD’li SMR teknolojisine sahip şirketlerle çalışma ihtimali olduğuna” dikkat çekti. Bakan Bayraktar, ABD’de bir şirketle neler yapılabileceği hususunda görüşmeler gerçekleştirdiğini “Habertürk’te Mehmet Akif Ersoy’a verdiği özel röportajda anlatırken teknoloji transferi ve finansman kolaylığına dikkat çekti.

Geçen yıl 8 Mayıs’ta ABD’li şirketlerin Türkiye’de SMR konusunda rol almak istediklerini gündeme getirmiştim. Ancak o tarihten bu yana ülkemizde nükleer teknoloji konusunda önemli adımlar atıldığını hatırlatmakta fayda var. Sanayi ve Teknoloji Bakanı Mehmet Fatih Kacır, Türkiye‘nin nükleer enerjide yeni bir adım atarak “Yerli Nükleer Reaktör Geliştirilmesi Çağrısı”nı başlattığını açıklamıştı. Akkuyu tecrübesiyle birlikte yeni kurulacak nükleer santraller için iyi anlaşma protokolleri ortaya konulursa, yerli nükleer teknoloji geliştirmede önemli kazanımlar elde edilebilir.

Türkiye-ABD Nükleer Anlaşması’nın detaylarında SMR ve nükleer iş birliği hususları yer alıyor. Geleneksel santrallere kıyasla daha düşük maliyetli, esnek ve güvenli olan SMR’ler, ülkemizin enerji portföyüne kısa sürede entegre edilebilir. Ancak asıl mesele elektrik üretiminin yanı sıra teknoloji kazanımı da hedeflenmesi olmalıdır. Bunun için çok sayıda şirketle parça parça kurulum yapmak yerine, bir veya iki şirketle teknoloji transferi odaklı bir ihale modeli benimsenerek iş birliğine gidilmelidir. Enerji ve Sanayi Bakanlıklarının bu konuda mutlaka ortak çalışmaları gerekiyor.

Enerji Bakanı da zaten bu detayları dikkate alarak görüşmelerin yapıldığını vurguluyor. ABD’den nükleer teknoloji ve mühendislik alanındaki bilgi birikiminin ülkemize aktarılacağını ifade ediyor. Ayrıca ABD’li kurumlar ve şirketlerle yapılacak iş birliğinin nükleer projeler için finansmana erişim imkânı sağlaması da “anlaşmanın önemli bir parçası gibi görünüyor.”

Önümüzdeki günlerde veya aylarda Sinop ve Trakya’da geleneksel santral projeleri, diğer bölgelerde ise SMR projeleri gündeme gelecek gibi görünüyor. Sadece ABD’li şirketler değil; Kanada ve İngiltere’den de yeni projelere ilgi olması bekleniyor. Modüler yapıda geliştirilen SMR’ler, fabrika ortamında üretilebildiği için daha hızlı ve düşük maliyetle kurulabiliyor. Modüler olması, tedarik zincirinde Türkiye’deki yerli üreticilere yeni fırsatlar sunabileceği gibi, teknoloji kazanımı açısından da yeni ufuklar açabilir.

Halihazırda dünya genelinde SMR teknolojisine ciddi bir ilgi var. Bu ilgi, nükleer enerjide devrim niteliğinde yeniliklere ve dönüşümlere yol açacaktır. SMR teknolojisinde ABD başı çekiyor. Dolayısıyla rekabet avantajı da ABD’li şirketlerde.

Dünyada SMR teknolojisiyle ilgilenen şirketlere baktığımızda şu tablo ortaya çıkıyor: ABD’den NuScale Power, TerraPower, GE Hitachi (ABD/Kanada); İngiltere’den Rolls-Royce; Rusya’dan Rosatom, SMR teknolojisini uygulama aşamasına geçmiştir. Rosatom, Yakutistan’da bir SMR inşasına devam ediyor. ABD’de henüz ticari olarak devreye alınmış bir SMR bulunmuyor. Ancak NuScale’nin Polonya ve Afrika’da planlama aşamasında projeleri var. TerraPower, ABD’nin Wyoming eyaletinde SMR için inşaat lisansı almış durumda. GE Hitachi ise Kanada’da kuruluma başlamış durumda. Çin’den CNNC/INE, SMR teknolojisini hizmete almış durumda. Bu yönüyle Çin, SMR alanında ABD’nin önünde yer alıyor.

Kısa süre önce ABD ve İngiltere’den iki şirket; X-Energy ve Centrica, 12 modüler reaktör kurmak için anlaşma imzaladı. Rolls-Royce’un ülkenin ilk SMR’larını inşa etmesi planlanıyor. Haber Aero’da yer alan habere göre, “nükleer lisans süresi iki yıla inecek.” Buna göre bir reaktör bir ülkede güvenlik onayından geçerse, diğer ülke bu bulguları kendi denetimleri için kullanabilecek. Böylece lisans süreci üç-dört yıldan iki yıla düşürülecek. Bu da “güvenli ve hızlı bir şekilde SMR kurulmasının önünü açacak.” Rolls-Royce, SMR tasarımı için ABD’de düzenleyici sürece girdiğini ve “bunun yeni yatırımlar ile iş imkânlarının önünü açabileceğini” belirtiyor. Türkiye’nin de bu teknolojiye sahip olabilmesi için fırsatları iyi değerlendirmesi gerekiyor.