İran’daki kaza sonrası helikopter filosu gündemde

İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi ve Dışişleri Bakanı Hüseyin Emir Abdullahiyan’ın ölümüne neden olan helikopter kazasının ardından İran’ın helikopter filosu gündeme geldi.

İran Silahlı Kuvvetleri envanterindeki helikopterlerden bazıları İran lideri Ayetullah Ali Hamaney için ayrılsa da Hamaney’in genellikle helikopterle seyahat etmediği görülüyor.

Hamaney, İran sınırları içinde, kısa mesafe dahi olsa uçağı tercih ediyor ve nadiren helikopter kullanıyor.

Öte yandan İran Silahlı Kuvvetlerinde İran İslam Devrimi (1979) öncesinde temin edilen helikopterlerde ambargolar sonrasında yaşanan bakım ve yedek parça sıkıntıları nedeniyle kaç adet hava platformunun aktif kullanıldığına dair kesin bilgi bulunmuyor.

İran’ın helikopter envanteri

İran’da helikopterler silahlı kuvvetler envanterinde bulunuyor ve İran lideri ile cumhurbaşkanının seyahatleri için kullanılan helikopterler de bunlardan seçiliyor.

Cumhurbaşkanı ve Genelkurmay Başkanının kullandığı helikopter, ABD ve Rusya menşeli olsa da ABD menşeliler İran İslam Devrimi’nden önce temin edilenlerden oluşuyor.

ABD menşeli helikopterler

İran’ın helikopter filosu içerisinde ABD menşeli Sikorsky SH-3 Sea King bulunuyor.

Kesin sayı bilinmemekle birlikte İran’da ABD menşeli 8 Sikorsky SH-3 Sea King bulunduğu tahmin ediliyor.

İlk olarak denizaltı karşıtı savaş için tasarlanan bu çift motorlu helikopterlerden biri VIP taşımaya uygun hale getirildi ve İran lideri Hamaney ve Genelkurmay Başkanı Muhammed Bakıri’nin seyahatleri için kullanılıyor.

SH-3 Sea King model helikopterler, ABD Deniz Kuvvetleri tarafından 1961 ile 2006 yıllarında kullanıldı. Daha sonra envanterden çıkartıldı.

İran 1970’li yıllarda ABD’den, deniz mayın döşeme görevlerinde kullanılmak üzere tasarlanan “RH-53D Sea Stallions” deniz helikopteri de temin etti. İlk uçuşunu 1964’te yapan ve 1966’da hizmete giren helikopter, 2020’de ABD envanterinden çıkarıldı. İran’da söz konusu helikopterden kesin olmamakla birlikte 6 adet bulunduğu tahmin ediliyor. Modern versiyonlarındaki güçlü motorlarıyla 55’e yakın personel taşıyabilen helikopterde 12,7 milimetrelik makineli tüfek bulunuyor.

İran Silahlı Kuvvetlerinde bulunan bir diğer helikopter ise Boeing CH-47 Chinook. ABD tarafından İran’a 100’ü aşkın Chinook teslim edildiği, bir miktar helikopter siparişinin de İran Devrimi sonrası iptal edildiği ve en az 8 Chinook helikopterin İran-Irak savaşında düşürüldüğü biliniyor. Üç mürettebatla kullanılan ve teçhizatlı 35, teçhizatsız 55 kişi taşıyabilen helikopter, 30 metre uzunluğunda ve 5,7 metre yükseklinde. Helikopter 26 bin 680 kilogram ağırlıkla kalkış yapabiliyor. Saatte 315 kilometre hızla uçabilen helikopterin azami menzili 740 kilometre.

ABD’de 1967’de hizmete giren Bell 206’dan da İran ordusunda 6 adet mevcut. Bu helikopterlerin üretimi 1962 ile 2017 arasında devam etti. 1 pilot ve 4 yolcu taşıyabilen helikopter azami 1057 kilogram ağırlıkla kalkış yapabiliyor ve genelde sivil hizmetlerde kullanılıyor. Azami 240 kilometre hız yapabilen Bell 206’nın menzili 693 kilometre.

İran envanterinde bulunan bir diğer helikopter de ilk uçuşunu 1968’de yapan ve 1971’de seri üretime başlanan Bell 212 modeli. Bell Helicopter tarafından üretilen Bell 212, kısa süre içinde hem Kanada hem de ABD tarafından kullanılmaya başlandı. Cumhurbaşkanı Reisi ve beraberindeki ekibi taşırken düşen helikopterin modelinin de Bell 212 olması dikkat çekti.

Ayrıca İran Deniz Kuvvetleri envanterinde Bell 212’nin İtalyan üretimi deniz versiyonu olan 7 adet Agusta Bell AB-212 helikopterleri bulunuyor. Söz konusu helikopterin ABD versiyonu Bell UH-1N Twin Huey olarak biliniyor. İran ordusunda bu helikopterden de 25 adet mevcut.

İran, ABD’den 1975’te Bell 212’nin geliştirilmiş modeli olan Bell 214 tipi helikopterler de satın aldı. Bell Helicopter tarafından üretilen ve ABD’deki ilk uçuşunu 1974’de yapan helikopterin arazi testleri İran’da yapıldı. İran için üretilen helikopter “Bell 214A Isfahan” adını taşıyor. Bell, İran Hava Kuvvetleri için 299 Bell 214A imal etti, daha sonra aynı helikopterin arama kurtarma faaliyetleri için geliştirilen Bell 214C modelinden de 39 adet üretildi.

İran ordusunda güncel olarak 32 adet Bell 212 ve Bell 214 bulunuyor.

Silahlı Kuvvetlerde yalnızca 2 adet bulunan, ABD menşeli ve ilk uçuşu 1979’da tamamlanan Bell 412 modeli, Bell 212’nin geliştirilmiş modeli.

Son olarak İran’da, 12 adet, 1970’lerde kullanımı sonlandırılan, 1953 ABD üretimi, eski teknolojili Kaman HH-43 Huskie helikopteri bulunuyor ancak aktif kullanılıp kullanılmadığı hakkında bilgi mevcut değil.

Rusya menşeli helikopterler

İran ordusunun envanterinde yer alan Rusya üretimi Mi 8/17 helikopterleri de kendi sınıfında en popüler askeri ulaşım araçlarından biri olarak ön plana çıkıyor.

İlk olarak 1960’larda Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği (SSCB) döneminde tasarlanan ve 1975’te hizmete giren Mil Mi-17’nin üretimi hala devam ediyor. Rusya envanterinde helikopter Mil Mi-8M adını alıyor. İran’da da en az 5 adet bulunduğu tahmin ediliyor. Mi-17, nakliye görevlerinin yanı sıra havadan komuta kontrol merkezi olarak kullanılabiliyor, silah takılarak taarruz helikopteri ve keşif görevleri alabiliyor. 3 mürettebatla uçurulan helikopter 24’e kadar personel taşıyabiliyor ve maksimum 250 kilometre hıza çıkabiliyor. Azami kalkış ağırlığı ise yaklaşık 13 ton. Helikopter 18,4 metre uzunluğunda ve 5,5 metre yüksekliğinde.

Mil Mi-171 model helikopterler ise Mi-17 modelinin en modern versiyonu olarak kayda geçiyor. 1999-2001 yıllarında Rusya’nın İran’a 21 adet Mil Mi-171s modeli helikopter teslim ettiği bilinse de kesin sayı bilinmiyor. Mi-171’in teknik özellikleri Mi-17’ye yakın olmakla birlikte helikopterin daha geliştirilmiş modeli.

Rus menşeli helikopterlerin İran ordusundaki toplam sayısına dair kesin bilgi yok.

Taarruz Helikopterleri

İran’ın envanterindeki saldırı helikopter filosunun büyük bir miktarı ABD menşeli Bell AH-1 SuperCobra’lardan oluşuyor. Söz konusu helikopter, çift motorlu ve 2 pilotla kullanılıyor. İlk olarak ABD’de deniz piyade sınıfı için üretilen helikopter, ilk uçuşunu 1969’da yaptı. Deniz piyadelerinin hizmetine 1971’de giren helikopter, 2020’de ABD envanterinden çıkarıldı. İran’ın elinde bulunan 202 helikopter, “AH-1J International” adıyla anılıyor. Helikopterde, 20 milimetrelik top yanında TOW antitank füzesi de kullanılabiliyor. Ayrıca pod takılarak güdümsüz füze de atabiliyor. İran-Irak Savaşı’nda bu helikopterlerden bir kısmının kaybedildiği düşünülüyor. İran, söz konusu helikopteri yerli imkanlarla üretebildiğini iddia ediyor.

İran’ın elindeki bir diğer taarruz helikopteri de Mil Mi-24 “Hind”. Söz konusu helikopter, 1972 yılından bu yana, Mil Moskova Helikopter Fabrikası tarafından üretiliyor ve halen 50 ülke tarafından kullanılıyor. Personel nakli için de kullanılabilen helikopterden İran’da kaç adet bulunduğu bilinmiyor. Helikopterin 12,7 milimetrelik uçaksavar mermisinin işlemediği güçlü zırhı, 12,7 mm’lik bir topu bulunuyor ve güdümlü anti tank füzeleri ile 57 milimetrelik roketler atabiliyor.

Kasım 2023’te İran’ın Rusya’dan Mi-28 Taarruz Helikopterleri aldığı, İran makamlarınca doğrulandı. Ayrıca Mi-28 ve Ka-52 taarruz helikopterlerinin İran’daki fabrikalarda ortak üretim yapacağı duyuruldu. İran’a kaç adet Mi-28 teslim edildiğine dair bilgi verilmedi. Mil Mi-28 adıyla bilinen taarruz helikopteri 2009’da hizmete girdi. Helikopter, Mi-24’ten farklı olarak yalnızca saldırı görevlerinde kullanılmak üzere tasarlandı. 30 milimetrelik topu bulunan Mi-28, çeşitli güdümlü/güdümsüz bomba, roket ve füzeleri atabiliyor. İki pilotla kullanılan, güçlü çift motora sahip helikopterin azami kalkış ağırlığı yaklaşık 11 bin 700 kilogram.

İran’ın modifikasyonlar yaparak geliştirdiği helikopterler

Öte yandan İran, uygulanan ambargolar sonucunda düştüğü sıkıntılı durumdan kurtulabilmek için elinde mevcut olan, özellikle ABD menşeli hava platformlarını geliştiriyor ve bunları yeniden ürettiğini iddia ederek Farsça adlar veriyor.

“Şabaviz 206-1”, Augusta-Bell AB-206’nın tersine mühendislikle üretilmiş bir versiyonu. “Şabaviz 2-75” ise, Bell 214C’nin İran üretimi modeli. ABD’de, her iki helikoptere yönelik patent davaları açılmış durumda.

İran ayrıca Bell 206’ya benzeyen Şahid-278 adlı çeşitli helikopterlerin birleşiminden oluşan bir hafif helikopter de geliştirdi. İlk uçuşunu 1997-1998’de yapan Şahid 278, 2002’de sergilendi. İran Devrim Muhafızları için de muharip versiyonu üretildi. Devriye, nakliye, trafik kontrolü, hava ambulansı gibi görevler icra edebilen helikopterin çeşitli zırh delici füzeleri kullanabildiği kaydediliyor.

İran’ın 2016-2017 yıllarında hizmete aldığı, Saba-248 ise, görünüm olarak AgustaWestland AW119 ve Bell 427 gibi helikopterlere benzeyen, çift motorlu, dört kanatlı bir genel maksat helikopteri. Hakkında çok fazla bilgi bulunmayan Saba-248’in, hem sivil hem de askeri görevlerde, nakliye, yaralı tahliyesi, arama kurtarma, gözlem ve keşif amaçlı kullanılabileceği belirtiliyor.

İran, yedek parça sıkıntısı nedeniyle 1999’da uçuştan kaldırdığı, AH-1J Cobra helikopterlerini, yerli imkanlarla revize ederek PANHA 209-1 (TUFAN 2) adını verdi. Helikopterlerin hizmet ömrünün uzatılmasının yanı sıra ABD menşeli BGM-71 TOW füzesinden üretilmiş Tufan tanksavar güdümlü füzelerini (ATGM) atabilir hale getirdi. Helikopterin orijinalinden farklı olarak zırhla takviye edildiği, radar ve kızılötesi sistemlerle donatıldığı kaydediliyor.

Mayıs 2009’da tanıtılan Şahid-285’in ise son teknoloji ürünü deniz ve hava muharebelerinde kullanılabilecek bir taarruz helikopteri olduğu iddia ediliyor. Şahid-285, top, makineli tüfek, güdümlü ve zırh delici füzeler, havadan havaya ve havadan denize füzeler taşıyabiliyor. Helikopterin, keşif ve muharebe devriyesi ile yer birliklerine hava desteği görevlerinde kullanılabileceği kaydediliyor. 800 kilometre menzili Şahid-285, 5 saat havada kalabiliyor. Helikopter, İran üretimi 25 kilometre menzilli Kosar gemisavar füzeleri ile 10 kilometre menzilli zırh delici Sadid roketleri taşıyabiliyor.